Лагойскі раён утвораны 17 ліпеня 1924 года. Тэрыторыя раёна складае 2,4 тыс. кв.км. Цэнтр раёна - горад Лагойск (статус горада атрымаў у 1998 г. згодна з Пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 28 мая 1988 г. нумар 844 «Аб аднясенні гарадскога пасёлка Лагойск Мінскай вобласці да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання»), размешчаны на рацэ Гайна. У раёне 318 населеных пунктаў, г. Лагойск і г.п. Плешчаніцы. Адміністрацыйна раён дзеліцца на 12 сельскіх Саветаў. Насельніцтва: 35,5 тыс. чалавек.
За маляўнічую ўзгорыстую мясцовасць Лагойшчыну называюць беларускай Швейцарыяй. Характэрнай геаграфічнай асаблівасцю з'яўляецца тое, што па тэрыторыі раёна праходзіць водападзел Балтыйскага і Чорнага мораў.
Раён размешчаны на поўначы Мінскай вобласці, працягласць з поўначы на поўдзень 90 км, з захаду на ўсход 80 км. Рэльеф на тэрыторыі раёна зусiм не аднолькавы. Паўднёвая частка раёна адносіцца да Лагойскага ўзвышша і мае буйнахалмісты градавы рэльеф. Абсалютныя вышыні вагаюцца ад 240 да 310 м. Раён мяжуе на поўначы з Докшыцкім раёнам Віцебскай вобласці, на паўднёвым усходзе - з Мінскім і Смалявіцкім раёнамі, на ўсходзе - з Барысаўскім раёнам, на захадзе - з Вілейскім.
На тэрыторыі раёна размешчана 2 возера, 20 сажалак, адно вадасховішча («Войкаўскае» г.п. Плешчаніцы), плошчай 260 га, працякае 46 малых рэк. Плешчаніцкае вадасховішча перададзена ў арэнду Мінскаму абласному БТПР пад прамысловую і аматарскую лоўлю рыбы, сажалка в. Бурыя – ЗП «Прырода Люкс» пад аматарскую лоўлю рыбы.
Агульная працягласць рачной сеткі раёна 673 км. У межах раёна знаходзяцца левабярэжныя прытокі ракі Віліі – ракі Лонва, Дзвіноса, Ілія, Крайшчанка, Дроздна. Самая вялікая рака раёна - Гайна з прытокамі Цна, Усяжа, Чарняўка. Адносіцца да басейна ракі Бярэзіна. Плошча водаахоўных зон на тэрыторыі раёна 56,5 тыс. га, прыбярэжных палос - 5,1 тыс. га. Плошча лясоў - 127,3 тыс. га, лясы ў асноўным хваёвыя.
У раёне размешчана 2 заказнікі рэспубліканскага значэння: «Антонава» (бабровы) 76 га, «Купалаўскі» (ландшафтны) 2000 га, 3 помнікі прыроды мясцовага значэння: Лагойскі парк, Лагойская крыніца, Паграбішчанскія крыніцы, 4 заказнікі мясцовага значэння.
Маюцца карысныя выкапні: залежы торфу і пясчана-жвіровай сумесі.
Гістарычная даведка
Лагойскі раён - край з багатай гісторыяй. На яго тэрыторыі знаходзіцца шмат помнікаў старажытнасці і архітэктуры. Тут да сённяшняга дня захаваліся рэшткі старажытных гарадзішчаў, курганныя могільнікі, адзіночныя курганы.
Лагойск (Лагожск, Лагажэск) упершыню згадваецца ў 1078 годзе ў «Павучанні» Уладзіміра Манамаха.
Лагойск належыць да самых старажытных славянскіх паселішчаў. Сваю назву атрымаў, верагодней за ўсё, ад слова «лагчына», «лагчына» - адпаведна і размешчаны ў поймавай даліне ракі Гайна, паміж гор, пакрытых лясамі.
Лагойск некалі займаў вялікую прастору і быў добра ўмацаваны. Аб гэтым сведчаць шматлікія археалагічныя раскопкі. Упершыню Лагойск (летапісны Лагожск, Лагажэск) называе ў сваім «Павучанні» Уладзімір Манамах: «Пожог землю и, повоевав до Лукомля и до Логожьска, та на Дръютъск воюя». У апошняй чвэрці XI ст. - горад-крэпасць Полацкай зямлі. У 1127 г. падчас паходу вялікага князя кіеўскага Мсціслава Уладзіміравіча на полацкую зямлю Лагойск быў разрабаваны, яго жыхары ўзяты ў палон, а горад перададзены Ізяславу Мсціславічу. З 1180 г. - цэнтр Лагойскага княства. З 1-й чвэрці XIV ст. – у складзе Вялікага княства Літоўскага. Тут існаваў праваслаўны манастыр Іаана Прадцечы. У 1387 г. вялікі князь Вялікага княства Літоўскага Ягайла перадаў Лагойск ва ўладанне свайму брату Скіргайлу. З 1392 г. уладанне вялікага князя Вітаўта. З 1413 г. – у складзе Віленскага ваяводства. Пры вялікім князi Казіміры IV Ягелончыку Лагойск перайшоў да князёў Чартарыйскіх. У 1505 г. разрабаваны і спалены крымскімі татарамі.
З 1528 г. уладальнікамі Лагойска сталі Тышкевічы. У 1596 – 1793 гг. – у складзе Мінскага ваяводства. У 1519 і 1535 гг., у час вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім княствам Літоўскім (1512 – 1522, 1534 – 1537), і ў вайну з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 г. быў заняты рускімі войскамі. У 1673 г. горад атрымаў прывілей на штотыднёвыя таргі і 2 кірмашы ў год. У час Паўночнай вайны 1700—1721 гг. 6 мая 1708 г. заняты шведамі, якія спалілі замак. У 1765 г. на месцы замка збудаваны манастыр базыльянаў. З 1793 г. - у складзе Расійскай імперыі, мястэчка, цэнтр воласці Барысаўскага павета Мінскай губерні.
З 1528 г. і аж да Кастрычніцкай рэвалюцыі Лагойск з'яўляўся ўласнасцю сямейства Тышкевічаў. Найбольш вядомыя і праслаўленыя з роду Тышкевічаў – браты Канстанцін і Яўстафій Тышкевічы, даследчыкі матэрыяльнай і духоўнай культуры роднага краю, археолагі, гісторыкі, фалькларысты і этнографы, краязнаўцы, заснавальнікі беларускай навуковай археалогіі.
У цудоўным палацы Тышкевічаў Канстанцін і Яўстафій заснавалі ў 1842 г. першы музей у Беларусі, куды перадалі найкаштоўнейшую калекцыю знойдзеных пры раскопках рэчаў. У музеі экспанавалася 140 розных манет, 420 медалёў, вялікая колькасць гравюр, сцяг, захоплены ў шведаў, шабля Пятра Вялікага, да 200 карцін зарубежных мастакоў, старажытныя прадметы з раскопак Пампеі і многае іншае. Акрамя гэтага, тут знаходзілася багатая бібліятэка, якая налічвала да 3 тысяч тамоў літаратуры, з іх 500 - старажытныя.
У цэнтры Лагойска ў парку адпачынку захавалася гарадзішча, якое з'яўлялася ўмацаваным цэнтрам старажытнага горада (Х-ХШ стст.). Лагойскі парк культуры і адпачынку з'яўляецца помнікам садова-паркавага мастацтва, ён быў створаны ў першай палове ХІХ стагоддзя пры палацы графаў Тышкевічаў. І зараз красуюцца ў ім магутныя ліпы, клёны, дубы, сярод якіх сустракаюцца экзатычныя дрэвы: белыя таполі, пенсільванскія ясені, сібірскія лістоўніцы.
На тэрыторыі раёна захаваны архітэктурныя помнікі: Свята-Мікалаеўская царква ў Лагойску (1824 год), помнікі народнага драўлянага дойлідства другой паловы ХІХ стагоддзя - касцёл у в. Амнішава і царква ў в. Ізбішча, капліца ў в. Жардзяжжа - помнік эклектычнай архітэктуры (другая палова ХIХ - пачатак ХХ стст.), царква ў в. Косіна - помнік архітэктуры класіцызму (да 1886 года).
Лагойшчына - радзіма вядомых беларускіх пісьменнікаў і паэтаў: Змітрака Бядулі, Ядвігіна Ш. (А.Лявіцкі), Леапольда Радзевіча, Ніла Гілевіча, Івана Пташнікава і інш.
На Лагойскай зямлі вырас і сфармаваўся як вялікі нацыянальны паэт не толькі беларускай зямлі, але і ўсяго славянскага свету - Янка Купала. У 1898 годзе ў вёсцы Беларучы ён скончыў рэальнае вучылішча, зараз - школа імя Янкі Купалы. У фальварку Акопы, дзе на працягу сямнаццаці гадоў (1909-1926 гг.) жыла маці паэта, Янкам Купалам напісаны многія выдатныя творы. Цяпер у Акопах размяшчаецца філіял Літаратурнага музея Я.Купалы, праходзяць святы беларускай паэзіі.
У гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі раёна дзейнічала 6 партызанскіх злучэнняў. Раён быў вызвалены ў ліпені 1944 года. Лагайчане свята шануюць памяць загінуўшых, іх імёнамі названы многія вуліцы Лагойска, Плешчаніц. Суровымі сведкамі падзей на Лагойшчыне з'яўляюцца каля 200 брацкіх магіл, помнікаў, абеліскаў. На месцы спаленых фашыстамі вёсак Хатынь і Дальва знаходзяцца аднайменныя мемарыяльныя комплексы..
